Қазақстан Республикасының «Тіл туралы» Заңы

Қазақстан Республикасының «Тіл туралы» Заңы және оны жүзеге асыру мемлекеттік және қоғам өмірінің кең ауқымын қамтиды. Мұнда егжей-тегжейлі талдау берілген, оның ішінде негізгі ойлар:

1. Заңның негізгі ережелері

1.1. Мемлекеттік тіл

  • Қазақ тілі:

  • Қазақстанның мемлекеттік тілі болып жарияланды.

  • Тәуелсіздік пен ұлттық бірліктің символы.

  • Заң шығару, мемлекеттік басқару, әділет, білім және мәдениет салаларында қолданылады.

  • Мемлекеттің міндеті – қазақ тілін еркін оқып-үйренуіне және қолданылуына жағдай жасау.

  • Оны дамыту шаралары:

  • Қазақ тілін меңгеру деңгейін арттыру бағдарламалары.

  • Азаматтар үшін тегін курстар.

  • Қазақ тілін мемлекеттік басқару және құжат айналымы жүйесіне енгізуді қамтамасыз ету.

1.2. орыс тілі

  • Орыс тілі ұлтаралық қатынас тілі мәртебесіне ие.

  • Іс қағаздарын жүргізу, білім беру, теледидар, кітаптар мен газеттерді шығару орыс тілінде жүргізіледі, бұл көп ұлтты елде тілдік тұрақтылықты сақтауға мүмкіндік береді.

1.3. Басқа этностардың тілдері

  • Мемлекет Қазақстандағы барлық этностарға өз тілдерін сақтау және дамыту құқығына кепілдік береді.

  • Аз ұлттардың тілдерінде этникалық қауымдастықтардың мәдени орталықтары жұмыс істейді, газеттер шығарылады және іс-шаралар ұйымдастырылады.

2. Заңды жүзеге асыру

2.1. Білім

  • Бастауыш пен орта мектептер:

  • Оқыту қазақ, орыс тілдерінде, сондай-ақ кейбір этникалық азшылықтардың (мысалы, өзбек, ұйғыр, татар) тілдерінде жүргізіледі.

  • Қазақ тілі оқу орындарында міндетті пән болып табылады.

  • 2019 жылдан бастап білім беру реформасы аясында қазақ тілінің рөлі күшейтілді.

  • Жоғары білім:

  • Жоғары оқу орындарында қазақ тілін оқытатын курстар құрылды.

  • Қазақ тілінде жүзеге асырылатын білім беру бағдарламаларының саны артып келеді.

  • Ересектерге арналған курстар:

  • Қазақ тілін тегін үйренуге арналған мемлекеттік курстар барлық азаматтарға қолжетімді.

  • Мемлекеттік қызметшілер үшін қазақ тілін білу – талаптардың бірі.

2.2. Мемлекеттік басқару және құжат айналымы

  • Офистік жұмыс:

  • Барлық мемлекеттік органдар құжат айналымын қазақ тілінде жүргізуге міндетті.

  • Көмекші тіл ретінде орыс тілі рұқсат етілген.

  • Заңдар мен нормативтік актілердің жарияланымдары:

  • Қазақ және орыс тілдерінде жүзеге асырылады, екеуінің де заңдық күші бірдей.

  • Азаматтармен байланыс:

  • Мемлекеттік органдар қазақ тілінде қызмет көрсетуге міндетті. Алайда, азаматтардың өтініші бойынша қызмет көрсету орыс тілінде жүргізілуі мүмкін.

2.3. БАҚ

  • Бұқаралық ақпарат құралдарында қазақ тілі белсенді түрде насихатталуда.

  • Қазақтілді контентке квота:

  • Теледидар мен радиода қазақ тіліндегі бағдарламалардың кемінде 50 пайызы болуы керек.

  • Кітап шығару және мәдениет:

  • Қазақ тіліндегі кітаптар, фильмдер және басқа да өнімдер саны артып келеді.

  • Қазақ киносын дубляждау сияқты ұлттық жобалар субсидияланады.

2.4. Латын тіліне көшу

  • Қазақ тілінің латын графикасына көшуі 2017 жылы жарияланып, «Рухани жаңғыру» бағдарламасына енді.

  • Өту мақсаттары:

  • Қазақ тілінің әлемдік кеңістікке заманауи интеграциясы.

  • Жастар үшін тіл үйренуді жеңілдету.

  • Кириллица графикасының шектеулерін жеңу.

  • Іске асыру мыналарды қамтиды:

  • Халықты жаңа әліпбиге үйрету.

  • Барлық ресми құжаттар мен білім беру бағдарламаларына біртіндеп өзгерістер енгізу.

3. Бағдарламалар мен бастамалар

  • Тілдерді дамытудың мемлекеттік бағдарламасы (2011-2020):

  • Басты мақсат – қазақ тілінің барлық салада жұмыс істеуін қамтамасыз ету.

  • Үштілділікті насихаттау: қазақ, орыс, ағылшын.

  • Орыс және басқа тілдерге арналған қолдау бағдарламалары:

  • Этникалық топтардың тілдерін үйрену үшін мәдени-ағарту алаңдарын құру.

  • Халықаралық тіл форумдарын өткізу.

4. Проблемалар мен қиындықтар

4.1. Тіл қолданудағы теңгерімсіздік

  • Орыс тілі бірқатар салаларда (ғылым, бизнес, БАҚ), әсіресе қалаларда басым рөлді сақтайды.

  • Кейбір аймақтарда (мысалы, солтүстікте) қазақ тілін меңгеру деңгейі төмен күйінде қалып отыр.

4.2. Кадр мәселесі

  • Білікті қазақ тілі мұғалімдерінің жетіспеушілігі.

  • Ауылдық және қаладағы тілдік инфрақұрылымның біркелкі дамуы.

4.3. Әлеуметтік бөліністер

  • Кейбір этностар қазақ тілін міндетті түрде үйренуге қысым жасайды.

  • Латын әліпбиіне көшу халық арасында пікірталас тудыруда.

5. Перспективалар

  • Қазақ тілінің рөлін күшейту, бірақ барлық азаматтардың тілдік құқықтары арасындағы тепе-теңдікті сақтау.

  • Тілдерді оқытудың жаңа технологияларын енгізу.

  • Стратегиялық мақсат ретінде үштілділік моделін (қазақ, орыс, ағылшын) әзірлеу.

Тіл туралы заң мәдени әртүрлілікті сақтауға және мемлекеттік тілді нығайтуға бағытталған ұлттық саясаттың маңызды құралы болып қала береді.